सरकार ड्युअल बॅलन्स साधण्यात  यशस्वी... ओबीसी आरक्षण भाग 8 

     आजच्या ओबीसी  आरक्षण बचाव संघर्षाचा विचार केल्यास हे आंदोलन  दोलामय स्थितीत पोहोचले आहे. ओबीसींच्या नशिबाने  आतापर्यंतचे न्यायालयीन निर्णय ओबीसींच्या पाठीशी असलेले, ओबीसी त्या आशेवरती तग धरून आहे. महाराष्ट्रातील ओबीसी समाज आपापले गट सांभाळत संघर्षाच्या पवित्र्यात आहे. आज कुणबी आरक्षण विरोधात आठ ते नऊ याचिका न्यायालयामध्ये दाखल झालेले आहेत. त्यांची थोड्याच दिवसात सद्यस्थिती व निश्चित न्यायालयाचे भूमिका याबाबत स्पष्टता होईल व तदनंतर ओबीसी आरक्षणाबाबतची आंदोलनाची दिशा स्पष्ट होईल.

     पहिल्या टप्प्यामध्ये ओबीसी नेत्यांनी प्रामुख्याने लक्ष्मण हाके, एडवोकेट ससाने, ओबीसी महासंघाचे अध्यक्ष तायवडे, छगन भुजबळ यांनी जो विरोध दर्शवून वातावरण निर्मिती केली होती, ती वातावरण निर्मिती सद्यस्थितीला संथ व शांत झालेली आहे. लक्ष्मण हाकेनी कमी कालावधीमध्ये ज्या पद्धतीने विरोधाची लाट निर्माण केली तितक्याच प्रमाणामध्ये ती ओसरली की काय? असे वाटण्याची शक्यता निर्माण झालेली आहे. यामध्ये ओबीसी समाजापेक्षा लक्ष्मण हाकेंचा अती अत्मविश्वास   याला कारणीभूत आहे असे म्हणावे लागेल. सध्या कार्यरत असलेले ओबीसी नेते यांना विचारात न घेता जो त्यांनी झंजावात निर्माण केला तो आता सर्वांचा पाठिंबा न मिळाल्यामुळे शांत होऊ लागला आहे, ही वस्तुस्थिती आहे.ओबीसी आरक्षणाअंतर्गत मराठ्यांना कुणबी प्रमाणपत्र न देण्या इतपतच विरोधाची धार मर्यादित करून हा लढा पुढे सरकणे गरजेचे होते. परंतु अति उत्साहाच्या भरामध्ये शरद पवार, अजित पवार व राष्ट्रवादी काँग्रेस या अनावश्यक दिशेला ही ताकद सरकल्यामुळे सर्वांची नाराजी ओढवून घेण्यामध्ये लक्ष्मण हाके यशस्वी झाले. आज ओबीसी समाज मला पाठिंबा देत नाही हे म्हणण्यापर्यंत मानसिक खच्चीकरण लक्ष्मण हाकेंचे झाल्याचे दिसून येत आहे. हे ओबीसी आंदोलनाच्या दृष्टीने निश्चितच चांगले नाही.

     आजच्या घडीला ड्युअल बॅलन्स  पॉलिसी निभावण्यामध्ये शासन यशस्वी झालेले आहे. मराठ्यांना दिलेले कुणबी प्रमाणपत्र देण्याचे काम चालू राहील. त्याचवेळी ओबीसी समाजाला त्यांच्या आरक्षणावरती कुठल्याही प्रकारचे गंडांतर येणार नाही हे आश्वासन आम्ही निश्चित पूर्ण करू किंवा पाळू हे समजावण्यात सरकार यशस्वी झालेले आहे. यामध्ये जसा जसा वेळ जाईल तसे तसे आंदोलन शांत होईल. सर्वसामान्य माणूस आपापल्या व्यापामध्ये गुंतून जाईल व परत इतक्या मोठ्या प्रमाणामध्ये हे आंदोलन परत उभे करताना व आंदोलनासाठी ची मानसिकता निर्माण करताना नेत्यांना तेवढेच परिश्रम घ्यावे लागतील.
 
     मराठी बांधवांनी केलेले आंदोलन हे कशामुळे यशस्वी झाले याचे विश्लेषण वेळोवेळी समोर आलेले आहे. यातला एक मुख्य घटक म्हणजे आंदोलनात कोणताही राजकीय चेहरा समोर आलेला नव्हता किंवा मराठी बांधवांनी कोणत्याही राजकीय चेहऱ्याला यामध्ये घुसखोरी करून दिलेली नव्हती. त्यामुळे राजकारण विरहित हे आंदोलन पुढे सरकत होते. मनोज  जरांगे पाटील या आंदोलनाचे नेतृत्व करत होते. यांना कोणत्याही प्रकारची राजकीय पार्श्वभूमी नसल्यामुळे लोकांनी याच्यावरती पूर्ण विश्वास ठेवला. दुसरा आणि महत्त्वाचा यामधील भाग असा की जरांगे पाटील हे कोणतेही कारखानदार,साखर सम्राट किंवा धनाड्य व्यक्ती नसल्यामुळे सर्वसामान्यांमधील एक माणूस सर्वसामान्यांचे नेतृत्व करतोय हे मराठी बांधवांच्या पचनी पडलेले होते . त्यामुळे त्यांनी त्यांचे नेतृत्व डोळे झाकून स्वीकारले व यशस्वी केले. तिसरा आणि एक महत्त्वाचा घटक असा की मराठी समाज पोटजातीमध्ये विभागलेला नाही. त्यामुळे मराठी समाजाला एकत्रित करण्यामध्ये कोणत्याही अडचणी आल्या नाहीत. आरक्षणाचा प्रभावी मुद्दा मराठी मुलांच्या पर्यंत पोहोचवण्यात भावनिकरित्या जरांगे पाटील यशस्वी झाले. 

     आज ओबीसी आंदोलनामधील हाच मुख्य आणि मुख्य घटक आहे. इतक्या जाती-जमाती एकत्रित करणे व एका झेंड्याखाली आणणे हे कठीण आहे पण अशक्य नाही. प्रत्येक जात व त्याचा नेता आपला प्रभाव किंवा आपले वर्चस्व कसे राहील याचा प्राधान्याने विचार करत आहे. आपले वर्चस्व टिकून राहण्यासाठी कोणता राजकीय पक्ष आपल्याला प्रबळ पाठिंबा देईल याचा विचार करून हे छोटे मोठे नेते त्या त्या पक्षाच्या बैठकांना हजर राहत आहेत. त्यामुळे कळत नकळत ओबीसी वेगवेगळ्या राजकीय गणितामध्ये अडकून पडलेला आहे.  या सर्व राजकीय पक्षांच्या प्रभावातून बाहेर पडून आंदोलन उभे करणे इतपत एकही प्रभावी नेता आज दिसून येत नाही. लक्ष्मण हाकेनी ज्या पद्धतीने प्रभावी संघर्ष निर्माण केला तो निश्चितच कौतुक करण्यासारखा होता.परंतु त्यांनी व्यापक भूमिका न स्वीकारता धनगर समाज इथपर्यंतच भूमिका स्वीकारल्याने इतर जातीने मोकळ्या मनाने त्यांचा स्वीकार केला नाही. या नेत्याने निश्चितच आपल्या विचारांमध्ये बदल करून संपूर्ण ओबीसी हा विचार स्वीकारून ओबीसींच्या आंदोलन पुढे न्यायला हवे.

     आजच्या घडीला लक्ष्मण हाके यांची पीछेहाट होण्याबाबतची प्रमुख कारणांचा विचार केल्यास मुख्यत्वे खालील प्रमाणे दिसून येतात...
 लक्ष्मण हाकेनी सर्वसमावेशक ओबीसी म्हणून विचार  जरी मांडले असले तरी  धनगर समाजाचा नेता म्हणून प्रतिमा निर्माण झालेली आहे. 

  ओबीसी समाजामधील विविध जाती जमाती गट यांची एकसंघता राखण्यात हाके यशस्वी झाले नाहीत.
 ओबीसी समाजामधील प्रस्थापित नेत्यांना विचारात न घेता जो संघर्ष निर्माण केला तोही अडचणीच्या ठरला.
 शासनाचे सध्याचे वेळ काढून धोरण लक्ष्मण हाके यांच्या प्रभावास कमकुवत करण्यात यशस्वी झाले आहे.
 मनोज जरांगे पाटलांच्या पाठीमागे मराठा ज्या पद्धतीने एकसंघपणे उभा राहिला व जो मानसिक आधार दिला तो पाठिंबा व ती मानसिकता लक्ष्मण हाकेना मिळाली नाही.
 वेळोवेळी लक्ष्मण हाके यांचेवर जे हल्ले झाले त्याला प्रभावी प्रत्युत्तर ओबीसी समाजाकडून न मिळालेले हाके यांचे मानसिक खच्चीकरण करण्यास काही प्रमाणात मदत झालेली आहे.

      परंतु सध्या मिळणारा हा अवधी निश्चितच त्यांना मानसिकरित्या उभारी घेण्यास मदत होईल, हे निश्चित. प्राध्यापक लक्ष्मण हाके यांनी धनगर समाजापेक्षा महाराष्ट्रातील ओबीसी हा व्यापक विचार स्वीकारून महाराष्ट्रातील ओबीसींचे नेतृत्व करावे. असे प्रभावी व्यक्तिमत्व व सर्वसामान्याला खेचून घेण्याचे वक्तृत्व याशिवाय आरक्षणासंदर्भातला अभ्यास निश्चितच चांगला आहे, हे  मान्य करायला हवे. पण हे सर्वांनाच मान्य होईल असे नाही. परंतु आतापर्यंत घडामोडीचा विचार करता ओबीसी समाजाला कोणत्यातरी निष्कर्षापर्यंत पोहोचणे गरजेचे आहे.

     पश्चिम महाराष्ट्राचा विचार करता या ठिकाणी ओबीसींसाठी प्रभावी नेतृत्व आतापर्यंत पुढे आलेले नाही. जी आंदोलन किंवा थोडीफार निवेदन देण्याचे काम होत आहे, त्या छोट्या-मोठ्या संघटना या ठिकाणी काम करत आहेत. या ठिकाणी एका प्रबळ नेतृत्वाची गरज आहे. परंतु या ठिकाणी काम करत असलेल्या छोट्या-मोठ्या संघटना व कार्यकर्ते यांचा शोध अशा नेतृत्वाने घेणे गरजेचे आहे. सर्वसामान्यांच्या आंदोलनाला सर्वसामान्य मनुष्य  नेतृत्व करत असतो त्यावेळी सर्वसामान्य माणूस त्याला भरगोस पाठिंबा देत असतो. धन दांडगे किंवा पैशाच्या जोरावर नेते म्हणून मिरवणारे यांना सर्वसामान्य माणूस कधीच पाठिंबा देत नाही. हे वेळोवेळी अधोरेखित झालेले आहे.

     श्री संताजी शैक्षणिक व सामाजिक विकास संस्था महाराष्ट्र ही अत्यंत चांगल्या प्रकारे या विषयात काम करत असून ग्रामीण भागातील ओबीसी समाजापर्यंत पोचून त्यांना आताच्या आंदोलनाची कल्पना देणे व त्यांना जागृत करण्याची भूमिका ही संघटना निभावत आहे. प्रत्येक तालुक्यामध्ये ओबीसी समाजापर्यंत पोहोचून तिथल्या तहसीलदारांना निवेदन देऊन आरक्षणा संदर्भातली ओबीसींची भूमिका शासनास कळवत आहे.

     चला प्रत्येकाने आपापल्या परीने या आंदोलनला हातभार लावायचा आहे.

आपला -  इंजि. राम पडघे - अध्यक्ष श्री संताजी शैक्षणिक व सामाजिक विकास संस्था महाराष्ट्र.